رادیولوژی و عکسبرداری دندان چیست؟

اشعه‌ ایکس دندانپزشکی یا همان رادیوگرافی تصاویری هستند که از دندان‌ها، استخوان‌ها و بافت‌های نرم اطراف آن گرفته می‌شوند تا مشکلات مربوط به دهان، دندان و فک‌ها تشخیص وبه‌درستی درمان شوند.

از طریق تصاویری که با اشعه ‌ایکس گرفته می‌شوند مانند عکس OPG، رادیولوژی و رادیوگرافی، می‌توان مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان، ساختارهای دندانی پنهان (مانند دندان عقل) و تحلیل استخوان دندان را مشاهده کرد که در طول معاینه بصری قابل رویت نیستند. رادیوگرافی ممکن است برای پیگیری بعد از درمان دندانپزشکی نیز استفاده شود.

دندانپزشک برای تعیین وضعیت بهداشت دهان و دندان بیمار و تغییراتی که ممکن است بعدها رخ دهد، از رادیوگرافی استفاده می‌کند. اشعه‌ ایکس دندانپزشکی اطلاعاتی در خصوص وضعیت فعلی دندان‌های بیمار را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. دندانپزشک از طریق عکسبرداری و رادیوگرافی با اشعه‌ ایکس می‌تواند پوسیدگی جدید دندان را تشخیص داده، وضعیت سلامت لثه‌ها را تعیین کرده و رشد دندان‌های بیمار را ارزیابی کند. اگر بیمار در طی مراجعه به دندانپزشک قبلی رادیوگرافی شده‌ است بهتر است نسخه‌ای از رادیوگرافی اخیر خود را در اختیار دندانپزشک جدید قرار دهد.

انواع عکسبرداری دندانپزشکی

انواع مختلف اشعه ایکس در حوزه دندانپزشکی استفاده می‌شوند. نکته قابل ‌توجه این است که در رادیوگرافی دندانپزشکی مقدار خیلی کم از تشعشات استفاده می‌شود. انواع مختلف اشعه ‌ایکس دندانپزشکی عبارتند از:

اشعه‌ ایکس بایت‌ وینگ

از طریق این عکس رادیولوژی دندان، دندان‌های عقب فک بالا و پایین در یک نما نشان داده می‌شود. این نوع عکسبرداری کمک می‌کند تا پوسیدگی بین دندان‌ها و وضعیت سلامت دندان‌های فک بالا و پایین مشخص شود. اگر به‌دلیل وجود بیماری لثه و عفونت دندانی، استخوان دندان دچار پوسیدگی یا تحلیل شده باشد دراین نوع رادیوگرافی قابل تشخیص می‌باشد.

اشعه‌ ایکس پری‌آپیکال

این نوع عکسبرداری کل ساختار دندان یعنی از تاج ‌دندان قابل رویت تا انتهای ریشه و حتی استخوان‌هایی که از دندان حمایت می‌کنند نمایش داده می‌شود. از طریق این نوع عکسبرداری می‌توان مشکلات دندانی زیر خط لثه و یا فک مانند دندان‌های نهفته، آبسه دندان، کیست دهان، تومورها و تغییرات استخوانی مرتبط با برخی بیماری‌ها را تشخیص داد.

اشعه‌ ایکس اکلوزال

این نوع عکسبرداری سقف و کف دهان را نشان می‌دهد. از طریق رادیوگرافی با اشعه‌ ایکس اکلوزال می‌توان دندان‌های اضافی، دندان‌هایی که هنوز از لثه بیرون نزدند، شکاف فک، شکاف سقف دهان (لب‌ شکری)، کیست، آبسه و رشد دندانی را مشاهده و ارزیابی کرد. از این اشعه برای یافتن اشیای خارجی نیز استفاده می‌شود.

اشعه‌ ایکس پانورامیک

در این نوع عکسبرداری OPG، نمای کلی فک‌ها، دندان‌ها، سینوس‌ها، ناحیه بینی و مفاصل گیجگاه زیرواره‌ای (تمپورومندیبولار) نشان داده می‌شود. عکسبرداری و رادیوگرافی با اشعه ‌ایکس پانورامیک کمک می‌کند دندانپزشک مشکلاتی چون دندان‌های نهفته، نابهنجاری استخوانی، کیست، تومور، عفونت و ترک‌های دندانی را تشخیص دهد.

اشعه‌ ایکس دیجیتالی

در رادیوگرافی دیجیتالی قابلیت ارسال و ذخیره تصاویردر کامپیوتر را دارد.  در طی اولین مراجعه بیمار به دندانپزشک، سری کامل اشعه ‌ایکس پری‌ آپیکال (۱۴ تا ۲۱ فیلم) انجام می‌شود. از اشعه ‌ایکس بایت‌وینگ برای چکاپ و پیدا کردن دندان‌های پوسیده استفاده می‌شود. اشعه ‌ایکس پانورامیک به ندرت استفاده می‌شود. اشعه ‌ایکس دیجیتالی در مواقع نیاز مبنی بر سن، خطر ابتلا به بیماری و علائم بیماری برنامه‌ریزی می‌شود.

چرا رادیوگرافی دندان ضرورت دارد؟

• یافتن مشکلات دهانی مانند پوسیدگی دندان ، ساختارهای دندانی پنهان (مانند دندان عقل) و آسیب به استخوان‌های که از دندان حمایت می‌کنند (مانند ریشه‌های شکسته دندان). اشعه‌ ایکس دندانپزشکی اغلب برای یافتن مشکلات اولیه حتی قبل از بروز هرنوع علائمی بکار می‌روند.
• یافتن دندان‌هایی که در جای خود نیستند و یا به ‌درستی در طول لثه رشد نکردند. دندان‌های که نامرتب و شلوغ رشد کردند به دندان‌های نهفته معروف هستند.
• از طریق رادیوگرافی دندان‌ها، مشکلاتی چون کیست، تومور و آبسه تشخیص داده می‌شود.
• موقعیت دندان‌های دائمی در حال رشد در فک کودکانی که هنوز دندان‌های اولیه یا شیری آن‌ها نیفتاده است بررسی می‌شود.
• برای مواردی چون پوسیدگی‌های گسترده، جراحی عصب‌ کشی، ایمپلنت‌ دندانی و کشیدن دندان درمان مناسبی طرح‌ریزی می‌کند.
• برای دندان‌هایی که مرتب نیستند درمان ارتودنسی را طرح‌ریزی می‌کند.

دندانپزشکان بدون عکسبرداری با اشعه ایکس ممکن است متوجه مراحل ابتدایی پوسیدگی دندان نشوند.

برای افرادی که دندان پوسیده ندارند و درمعرض ابتلا به پوسیدگی دندان نیستند:

• افراد بزرگسال باید هر ۲ تا ۳ سال یک‌بار عکسبرداری با اشعه ‌ایکس بایت‌ وینگ داشته باشند.
• نوجوانان باید هر یک سال‌ و نیم تا ۳ سال یک‌بار عکسبرداری با اشعه ‌ایکس بایت وینگ داشته باشند.
• کودکان هر ۱ تا ۲ سال یک‌بار باید عکسبرداری با اشعه ‌ایکس بایت ‌وینگ داشته باشند.

برای افرادی که دندان‌های آن‌ها پوسیده و یا در معرض ابتلا به پوسیدگی دندان هستند:

• افراد بزرگسال، هر ۶ ماه تا ۱۸ ماه یک‌بار باید عکسبرداری و رادیوگرافی با اشعه‌ ایکس بایت‌ وینگ داشته باشند.
• نوجوانان و کودکان هر ۶ ماه تا ۱۲ ماه یک‌بار باید عکسبرداری با اشعه‌ایکس بایت ‌وینگ داشته باشند.

چگونه برای عکسبرداری دندان آماده شویم؟

بارداری و یا احتمال بارداری را حتما با پزشک خود درمیان بگذارید. اشعه‌های ایکس دندانپزشکی در محدوده دهان صورت می‌گیرد اما اگر باردار باشید باید رادیوگرافی به تعویق بیفتد تا خطری جنین را تهدید نکند. اما در صورت ضرورت قطعی، می‌توانید قبل از رادیوگرافی با یک پیش‌بند سربی ضخیم ناحیه شکم را کاملا بپوشانید تا نوزاد از پرتوهای رادیوگرافی درامان باشد. قبل از عکسبرداری با اشعه‌ ایکس در دندانپزشکی هیچ کار دیگری ضرورت ندارد.

رادیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

رادیوگرافی در مطب دندانپزشک انجام می‌شود و تنها دندانپزشک می‌تواند عکس‌ دندان را مورد بررسی قرار دهد.

• تکنسین دندانپزشکی بیمار را در حالت نشسته قرار داده و بدن او را با یک پیش‌بیند سربی مخصوص می‌پوشاند. پیش‌بند بدن بیمار را از پرتوهای رادیوگرافی محافظت می‌کند. تکنسین می‌تواند گردن بیمار را با یقه‌بند (محافظ تیروئید) بپوشاند تا غدد تیروئید از پرتوهای رادیوگرافی درامان باشد.
• افراد دیگری که در اتاق هستند یا لباس‌های محافظ می‌پوشند یا پشت سپرمحافظتی می‌ایستند.
• تکنسین دندانپزشکی تکه کوچک مقوا و یا پلاستیک را میان دندان‌های بیمار قرار می‌دهد. مقوا یا پلاستیک به ذخیره فیلم رادیوگرافی می‌پردازد. این فرایند باید چندین بار تکرار شود تا تصویر تمام دندان‌ها گرفته شود. برخی از دستگاه‌های اشعه ایکس مجهز به دوربین بوده و در حالی‌که بیمار نشسته و یا ایستاده است، سر بیمار را چرخانده و از تمامی دندان‌ها تصویر می‌گیرد.
• شاید بیمار بخواهد قبل و یا بعد از رادیوگرافی دهان خود را با آب بشوید.

برخی از دندانپزشکان از رادیوگرافی دیجیتالی برای عکس دندان استفاده می‌کنند. در این روش به‌جای پرتوهای ایکس از یک سنسور الکترونیکی استفاده می‌شود. تصویر الکترونیکی بعد از گرفته‌شدن در کامپیوتر ذخیره می‌شود. این تصویر بر روی صفحه نمایش کامپیوتر قابل مشاهده است. یکی از مزیت‌های رادیوگرافی دیجیتالی این است که تصاویر در مقایسه با عکسبرداری دندانپزشکی استاندارد با تشعشات کمتری گرفته می‌شود.

بیمار در رادیوگرافی چه احساسی دارد؟

رادیوگرافی چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و دردناک نیست. برخی افراد ممکن است به‌ دلیل وجود مقوا و یا پلاستیک در دهانشان حالت تهوع بگیرند. تمرکز و فکر کردن به چیزهای دیگر مانند عکس روی دیوار و نفس آهسته و عمیق از راه بینی کمک می‌کند تا رادیوگرافی راحت‌تر صورت بگیرد.

خطرات

• میزان پرتوهای استفاده شده در اشعه ‌ایکس دندانپزشکی بسیار کم است اما با این وجود، همیشه خطر ولو اندک، بافت‌ها و سلول‌هایی که در معرض پرتوها هستند را تهدید می‌کند.
• با وجود این‌که هنوز مدرکی دال بر مضر بودن پرتوهای رادیوگرافی برای جنین درحال رشد وجود ندارد اما بهتراست زنان باردار بعد از زایمان اقدم به رادیوگرافی کنند. به ‌تاخیر انداخین رادیوگرافی دندان برای چند ماه موجب آسیب بیشتر دندان‌ها نمی‌شود.

نتایج

عکس دندانپزشکی تصاویری هستند که از دندان‌ها، استخوان‌ها و بافت‌های نرم اطراف آن گرفته می‌شوند تا مشکلات دندان، دهان و فک تشخیص داده شود. بعد از اتمام رادیوگرافی دندانپزشک می‌تواند بلافاصله در مورد نتیجه رادیوگرافی با بیمار گفتگو کند.

اگر قبلا به دندانپزشک مراجعه کردید در صورت امکان کپی از رادیوگرافی اخیر خود را حتما در اختیار دندانپزشک جدید قرار دهید. در این‌ صورت شاید نیازی به رادیوگرافی مجدد نباشد.

چه مواردی روی نتیجه رادیوگرافی تاثیر می‌گذارند؟

دلایلی که بیمار نمی‌تواند رادیوگرافی کند و یا این‌که چرا نتایج حاصل از عکس دندان مفید نمی‌شوند عبارتند از:

• وقتی بیمار نمی‌تواند در وضعیت ثابت قرار بگیرد و یا نتواند پلاستیک یا مقوا را در دهان خود نگهدارد.
• وجود سیم‌های دندانی، ریتینرها، پروتز، بریج و یا سوراخ‌هایی در جاهای خاصی از بدن مانند گوش، زبان، لب، گونه و یا بینی

هزینه

هزینه رادیوگرافی و عکس دندان به عوامل متعدد و همچنین نوع اشعه‌ ایکس بستگی دارد. به‌عنوان مثال عواملی چون هزینه دندانپزشک و همچنین موقعیت موجب متغییر شدن قیمت رادیوگرافی می‌شود. قیمت مجموعه کامل اشعه‌ ایکس دندانپزشکی گرانتر از اشعه‌ ایکس بایت‌ وینگ است چرا که از دندان‌های فک بالا و پایین تصویر گرفته می‌شود.